» Historia
Pracownia mikroskopii elektronowej skaningowej została powołana do życia 1 grudnia 1977 roku z inicjatywy profesora Wincentego Kilarskiego z Instytutu Zoologii UJ, przy szerokim poparciu profesora Rafała Unruga z Instytutu Geologii UJ. Bodźcem do zakupu elektronowego mikroskopu skaningowego i organizacji Pracowni były doświadczenia profesora Kilarskiego nabyte podczas jego wizyty w Stanach Zjednoczonych Ameryki, ukazujące możliwości badawcze instrumentu w naukach biologicznych i geologicznych. Pierwszym zakupionym mikroskopem skaningowym był JEOL JSM 35, dostarczony do ówczesnego Zakładu Cytofizjologii 21 stycznia 1976 roku. Pierwszym kierownikiem Pracowni został profesor Kilarski, owocnie zawiadujący jednostką badawczą przez 25 lat.
W 1995 Pracownia wzbogaciła się o nowoczesny wówczas mikroskop skaningowy JEOL JSM 5410, dzięki finansowemu wsparciu Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Dodatkowe źródła finansowania pochodzące z Komitetu Badań Naukowych pozwoliły Pracowni na poszerzenie możliwości badawczych o mikroanalizator rentgenowski, umożliwiający jakościowe i ilościowe oszacowanie składu pierwiastkowego materiałów biologicznych, geologicznych i metalurgicznych. W 2001 zakupiono następny mikroskop elektronowy skaningowy - model S-4700 wyprodukowany przez firmę HITACHI. Zaletą nowego instrumentu była możliwość obrazowania przedmiotów z rozdzielczością kilku nanometrów, dzięki zastosowaniu źródła elektronów w postaci katody z emisją polową. Dołączenie do mikroskopu detektorów: promieniowania X, elektronów wstecznie rozproszonych oraz katodoluminescencji, umożliwia obecnie precyzyjną analizę materiałów geologicznych i metalurgicznych pod względem topografii i składu pierwiastkowego.
Obecna aktywność Pracowni nadal obejmuje środowiska biologiczne, medyczne, rolnicze, ekologiczne, geologiczne oraz metalurgiczne. Realizowane są projekty badawcze finansowane przez budżet Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Programów Ramowych Unii Europejskiej. Najważniejsze z nich dotyczą mechanizmów akumulacji i dystrybucji pierwiastków biogennych i ksenobiotyków w tkankach roślin i zwierząt pochodzących z terenów o wysokim wskaźniku zanieczyszczenia gleb, wód i powietrza, zmian składu pierwiastkowego komórek eukariotycznych poddanych stresowi obecnych w środowisku substancji chemicznych, morfologicznych i funkcjonalnych aspektów adaptacji zwierząt i roślin do ich naturalnego środowiska, anatomicznych parametrów organów zewnętrznych i wewnętrznych zwierząt i roślin. Rozwiązanie powyższych problemów badawczych idzie w parze z wykorzystaniem najnowszych osiągnięć, nie tylko w mikroskopii elektronowej, ale również technik mikroskopii fluorescencyjnej, konfokalnej i analiz molekularnych.
Pracownia służy także celom dydaktycznym. Studenci kierunków biologicznych, biologiczno-geologicznych, biologiczno-geograficznych oraz inżynierii biomedycznej poznają zasady działania mikroskopów elektronowych, metod przygotowania materiałów do ich obserwacji i analiz z użyciem technik elektronowych w ramach kursów „Biologia Komórki", „Mikroskopia Elektronowa-Zastowania" i „Analiza Instrumentalna Komórki", prowadzonych przez Zakład Cytologii i Histologii UJ. Pracownia od kilku już lat edukuje młodzież szkół średnich w zakresie mikroskopii elektronowej, prezentując sprzęt badawczy, obrazy elektronowe materiałów biologicznych oraz ciekawe doświadczenia związane z mikroskopią i przygotowaniem preparatów.
» Sprzęt
- Mikroskop elektronowy skaningowy JEOL JSM5410 z katodą wolframową
- Spektrometr dyspersji energii NORAN Instruments Inc.
- Napylarka jonowa JEOL JFC-1100E
- Napylarka węglowa JEOL JEC-530
- Suszarka w punkcie krytycznym CO2 Quorum Technologies E3000
- Liofilizator Edwards ETD4
» Usługi
- obserwacje mikroskopowe ze średnią rozdzielczością preparatów biologicznych, geologicznych i metalurgicznych w trybie elektronów wtórnych,
- jakościowa analiza pierwiastków materiałów biologicznych, geologicznych i metalurgicznych,
- ilościowa analiza pierwiastków materiałów biologicznych i geologicznych,
- analiza rozmieszczenia pierwiastków w materiałach biologicznych, geologicznych i metalurgicznych,
- symulacje Monte Carlo trajektorii elektronów i promieniowania X w materiałach biologicznych, geologicznych i metalurgicznych
- naparowywanie materiałów nieprzewodzących węglem i złotem do obserwacji morfologii preparatów pochodzenia biologicznego, geologicznego i metalurgicznego,
- przygotowanie materiałów uwodnionych do obserwacji w mikroskopie elektronowym skaningowym metodami chemicznymi i fizycznymi
- suszenie materiałów uwodnionych w punkcie krytycznym CO2,
- suszenie materiałów uwodnionych drogą sublimacji.
» Cennik
Koszt pracy mikroskopu elektronowego skaningowego (1 godzina):
- W ramach projektu prowadzonego na Wydziale Biologii: 39,09 PLN
- Inne jednostki UJ: 52,14 PLN
- Jednostki zewnętrzne: 93,25 PLN
Koszt pomiaru składu pierwiastkowego metodą EDS (1 godzina):
- W ramach projektu prowadzonego na Wydziale Biologii: 31,83 PLN
- Inne jednostki UJ: 42,46 PLN
- Jednostki zewnętrzne: 106,44 PLN
Koszty przygotowania materiału do obserwacji w mikroskopie elektronowym skaningowym:
- Utrwalanie preparatów
- W ramach projektu prowadzonego na Wydziale Biologii: 24,11 PLN
- Inne jednostki UJ: 32,16 PLN
- Jednostki zewnętrzne: 61,93 PLN
- Utrwalanie i kontrastowanie w OsO4
- W ramach projektu prowadzonego na Wydziale Biologii: 28,53 PLN
- Inne jednostki UJ: 38,06 PLN
- Jednostki zewnętrzne: 71,52 PLN
- Odwadnianie w szeregu acetonowym lub alkoholowym
- W ramach projektu prowadzonego na Wydziale Biologii: 17,48 PLN
- Inne jednostki UJ: 23,31 PLN
- Jednostki zewnętrzne: 41,04 PLN
- Suszenie w punkcie krytycznym CO2
- W ramach projektu prowadzonego na Wydziale Biologii: 36,88 PLN
- Inne jednostki UJ: 49,20 PLN
- Jednostki zewnętrzne: 93,96 PLN
- Suszenie przez liofilizację
- W ramach projektu prowadzonego na Wydziale Biologii: 33,30 PLN
- Inne jednostki UJ: 44,42 PLN
- Jednostki zewnętrzne: 82,63 PLN
- Naparowanie Au
- W ramach projektu prowadzonego na Wydziale Biologii: 26,64 PLN
- Inne jednostki UJ: 35,53 PLN
- Jednostki zewnętrzne: 52,69 PLN
- Naparowanie C
- W ramach projektu prowadzonego na Wydziale Biologii: 20,20 PLN
- Inne jednostki UJ: 26,94 PLN
- Jednostki zewnętrzne: 51,10 PLN
» Kontakt
Opiekun pracowni:
prof. dr hab. Elżbieta Pyza
Zakład Biologii i Obrazowania Komórki
Instytut Zoologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
ul. Gronostajowa 9, 30-387 Kraków
tel. +48 12 664 53 37
e-mail: elzbieta.pyza@uj.edu.pl
Rezerwacja terminu:
mgr Jakub Dymek
Zakład Biologii i Obrazowania Komórki
Instytut Zoologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
ul. Gronostajowa 9, 30-387 Kraków
tel. +48 12 664 64 72
e-mail: kuba.dymek@uj.edu.pl